Από τη δεκαετία τού 1990, οι κάποτε επισφαλείς αγορές στην Ασία, τη Λατινική Αμερική και την Ανατολική Ευρώπη έχουν γίνει καλύτερες επενδύσεις από το Ηνωμένο Βασίλειο ή την χρηματιστηριακή αγορά των ΗΠΑ.
Ο Νiall Fergusοn, καθηγητής Ιστορίας στο πανεπιστήμιο Ηarνard και στη Lοndοn Schοοl οf Εcοnοmics εξηγεί, ότι αυτό οφείλεται στην άνοδο τής «Κιμερικής» - τού οικονομικού γάμου τής Κίνας και των Ηνωμένων Πολιτειών.
Αλλά έχει νόημα γιά τους φτωχούς κινέζους αποταμιευτές να δανείζουν στους πλούσιους σπάταλους αμερικανούς;
Στην εποχή μας ζήσαμε το αποκορύφωμα τής παγκόσμιας οικονομίας. Το 2006, η παγκόσμια οικονομική παραγωγή άξιζε περίπου 47 τρις δολάρια, δηλαδή 47 και 12 μηδενικά. Η αξία των αγορών, μετοχών και ομολόγων ήταν περίπου 119 τρις δολάρια. Πάνω από δύο φορές μεγαλύτερη. Και το οφειλόμενο ποσό από το παράξενο νέο οικονομικό είδος, πού είναι γνωστό ως παράγωγα, ήταν 473 τρις δολάρια. Σαγκάη, 1990-2013.
Δέκα φορές μεγαλύτερο.
Το καλοκαίρι τού 2007, φαινόταν ότι η Γη είχε μετατραπεί στον πλανήτη Οικονομίας. Ο κόσμος ήταν συνδεδεμένος με τρόπο, που δέν είχε υπάρξει ξανά. Όχι μόνο με καλώδια, φορτηγά πλοία και αεροπλάνα, αλλά με χρηματιστηριακά γραφεία και τράπεζες διεθνών επενδύσεων.
Θα εξετάσουμε πώς οι οικονομικές καινοτομίες (πίστωσης, ομολόγων, μετοχών, ασφαλειών και ακίνητης περιουσίας) κατέκτησαν τον κόσμο. Θα παρακολουθήσουμε την ιστορία τής οικονομικής παγκοσμιοποίησης.
Η παγκοσμιοποίηση είναι κάτι, που θεωρούμε δεδομένο σήμερα. Όμως, παρά τα πλεονεκτήματα τού συνδεδεμένου κόσμου, η παγκοσμιοποίηση έχει και μιά αρνητική πλευρά. Είναι η ευαισθησία της στους οικονομικούς κλυδωνισμούς, διότι η οικονομία δέν είναι θετική επιστήμη, καθώς και η ευαισθησία της στις πολιτικές δυνάμεις, τις οποίες δέν ελέγχουν Χονγκ Κονγκ. οι τραπεζίτες.
Η άνοδος τού χρήματος σπάνια γίνεται ομαλά. Διαρκώς την σημαδεύουν μεγάλες και οδυνηρές κρίσεις. Μόλις πριν από δέκα χρόνια, φαινόταν πιό πιθανό αυτές οι κρίσεις να εκδηλωθούν σε αναδυόμενες αγορές, όπως είναι η Ασία. Όμως, σήμερα, η Δύση είναι αυτή, που βρίσκεται σε πιστωτική κρίση, ενώ η Ασία δέν φαίνεται να την έχει αντιληφθεί καν.
Ένα νέο φαινόμενο ορίζει την παγκόσμια οικονομία. Οι αμερικανοί οφειλέτες βασίζονται στους κινέζους αποταμιευτές. Μιά συμβιωτική σχέση ανάμεσα στην Κίνα και την Αμερική, την οποία αποκαλώ «Κιμερική». Όμως, μπορούμε να είμαστε βέβαιοι, πως η Κιμερική θα σώσει αυτήν την εποχή οικονομικής παγκοσμιοποίησης;
Η ανησυχητική πραγματικότητα είναι, ότι πριν από εκατό χρόνια, μιά άλλη εποχή παγκοσμιοποίησης τελείωσε όχι με δάκρυα, αλλά με πάταγο. Και δέν υπάρχει λόγος αυτό να μην ξανασυμβεί στην εποχή μας.
Κάποτε έλεγαν, ότι οι αναδυόμενες αγορές ήταν μέρη, όπου εμφανίζονταν καταστάσεις ανάγκης. Οι επενδύσεις σε μακρινά μέρη μπορεί να σας κάνουν πλούσιους, όμως, όταν κάτι πάει στραβά, οδηγείστε στην οικονομική καταστροφή. Να γιατί σήμερα, πολλές φαινομενικά, ασταμάτητες αναδυόμενες αγορές είναι στην πραγματικότητα επαναδυόμενες αγορές.
Σήμερα, βέβαια, η απόλυτη επαναδυόμενη αγορά είναι η Κίνα. Απλώς, δέν υπάρχει όριο στα χρήματα, που μπορεί να βγουν εδώ. Και είναι αλήθεια, ότι τα τελευταία είκοσι χρόνια, η ενδοχώρα ακολούθησε το παράδειγμα, που τέθηκε στο Χόνγκ Κονγκ. Και αναπτύχθηκε ραγδαία. Όμως, δεν είναι η πρώτη φορά, που επενδυτές συρρέουν στην Κίνα με στόχο να βγάλουν τεράστια ποσά στην πολυπληθέστερη χώρα στον κόσμο. Την τελευταία φορά, οι ξένοι επενδυτές έχασαν τόσα «πουκάμισα» όσα φτιάχνουν οι ράφτες στο Χονγκ Κονγκ σε μία εβδομάδα.
Το πρόβλημα με τις υπερπόντιες επενδύσεις τότε και τώρα είναι, ότι είναι δύσκολο για έναν επενδυτή στο Λονδίνο ή την Νέα Υόρκη, να δει τι σχεδιάζει μία ξένη κυβέρνηση ή εταιρεία από την στιγμή, που παρεμβάλλεται ολόκληρος ωκεανός ανάμεσά τους. Αν ένας ξένος δανειολήπτης αποφασίσει να μην αποπληρώσει το χρέος του τι μπορεί να κάνει ο επενδυτής;
Η απάντηση πριν από το 1914 ήταν βάρβαρα απλή, αλλά αποτελεσματική: Βάλτε την κυβέρνησή σας να στείλει το ναυτικό. Μέσω τής διασφάλισης τού ευρωπαϊκού πολιτικού ελέγχου η διπλωματία των κανονιοφόρων παρείχε εγγυήσεις στους βρετανούς επενδυτές, ακόμη και στις εσχατιές τής παγκόσμιας οικονομίας. Το βασιλικό ναυτικό παρείχε τη δύναμη πυρός, που ανέλαβε την προστασία τής πρώτης εποχής παγκοσμιοποίησης και των πρωτοπόρων της, όπως ο Γουίλιαμ Τζάρντιν και ο Τζέιμς Μάθεσον.
Στις 10 Μαρτίου 1830, αξιωματούχος τού αυτοκράτορα ονόματι Λινγκ Ζεζού, έφτασε στην Καντόνα με διαταγές από τον αυτοκράτορα να πατάξει το εμπόριο. Πολιόρκησε τις αγγλικές αποθήκες οπίου και εμπόδισε την περαιτέρω εισαγωγή. Είκοσι χιλιάδες κιβώτια με όπιο αξίας δύο εκατομμυρίων λιρών κατασχέθηκαν και ρίχτηκαν στην θάλασσα.
Αντιμέτωπος με την καταστροφή ο Τζάρντιν έσπευσε στο Λονδίνο γιά να πιέσει τη βρετανική κυβέρνηση να στείλει μία κανονιοφόρο. Η επιθυμία τού Τζάρντιν πραγματοποιήθηκε. Στις 23 Αυγούστου 1840, βρετανικές κανονιοφόροι έφτασαν στο νησί τού Χονγκ Κονγκ. Η αυτοκρατορία των Τσινγκ θα ένιωθε όλη την ισχύ τού πιό επιτυχημένου κέντρου εμπορίας ναρκωτικών στην ιστορία.
Όπως είχε προβλέψει ο Τζάρντιν, το βασιλικό ναυτικό διέλυσε πολύ γρήγορα την άμυνα των κινέζων. Με τη νοτιοδυτική Κίνα υπό τον έλεγχο των βρετανών το εμπόριο οπίου απελευθε- ρώθηκε πλήρως. Ο εθισμός αυξήθηκε κατακόρυφα. Μεγάλες περιοχές τής χώρας οδηγήθηκαν στην εξέγερση και την αναρχία. Όμως, γιά τον Τζάρντιν και τον Μάθεσον, που πλέον είχαν κεντρικά γραφεία στον Χονγκ Κονγκ, είχαν έρθει οι λαμπρές ημέρες τής βικτωριανής παγκοσμιοποίησης. Το 1900 η εταιρία είχε επεκταθεί σε πιό αξιοπρεπείς δραστηριότητες. Είχε δικά της ζυθοποιεία, δικούς της μύλους βαμβακιού, δική της ασφαλιστική εταιρία και δικό της σιδηρόδρομο. Αυτόν, που κατασκεύασε από την Καουλούν μέχρι την Καντόνα.
Το 1913, οι επενδυτές στο Λονδίνο είχαν τεράστιο φάσμα ευκαιριών στο εξωτερικό. Αυτό πιστοποιούν τα λογιστικά βιβλία τής Ν.Μ. Rοthchild and Sοns. Μόνο σε μιά σελίδα από το 1913 καταχωρούνται πάνω από είκοσι ξένοι τίτλοι. Ανάμεσά τους ομόλογα τής Χιλής, τής Αιγύπτου, τής Γερμανίας, τής Ουγγαρίας, τής Ιταλίας χωρίς να ξεχνάμε 11 σιδηροδρομικές εταιρίες, ανάμεσά τους τέσσερις από την Αργεντινή, δύο από τον Καναδά και η σιδηροδρομική γραμμή από την Καουλούν στην Καντόνα.
Γιά πρώτη φορά στην ιστορία, η παγκόσμια οικονομία ήταν ενωμένη χάρη σε συνδυασμό εμπορίου και χρηματοπιστωτικών μέσων. Όμως, αυτή η πρώτη εποχή οικονομικής παγκοσμιοποίησης έμελλε να σταματήσει βίαια από την πρώτη παγκόσμια σύγκρουση.
Στις 28 Ιουνίου 1814, ο διάδοχος τού θρόνου τής Αυστρίας, ο αρχιδούκας Φραγκίσκος Φερδινάνδος δολοφονήθηκε στο Σαράγεβο, πρωτεύουσα τής Βοσνίας. Αρχικά, οι αγορές αγνόησαν την είδηση θεωρώντας, ότι ήταν άλλος ένας γύρος αιματοχυσίας στα Βαλκάνια. Στην πραγματικότητα, η δολοφονία πυροδότησε μιά αλυσιδωτή αντίδραση στις παγκόσμιες αγορές. Καθώς οι επενδυτές έβλεπαν καθυστερημένα την πιθανότητα να ξεσπάσει πανευρωπαϊκή σύγκρουση, η ρευστότητα, δηλαδή η ικανότητα δανεισμού ή πώλησης στοιχείων χάθηκε σαν το νερό βαρελιού, που μένει χωρίς πάτο. Η επακόλουθη αναστάτωση διέλυσε την παγκοσμιοποίηση.
Μόλις στις 22 Ιουλίου 1914, έγινε αντιληπτό, ότι η δολοφονία τού αρχιδούκα στο Σαράγεβο τρεις βδομάδες νωρίτερα μπορεί να είχε οικονομικό αντίκτυπο. Δέκα μέρες αργότερα, την 1η Αυγούστου, η εφημερίδα ανέφερε το κλείσιμο τού Χρηματιστηρίου, που παρέμεινε κλειστό μέχρι τις 4 Ιανουαρίου 1915. Γιατί φαίνεται οι επενδυτές να αγνοούσαν τον Αρμαγεδώνα λίγες μέρες πριν το ξέσπασμα τού παγκοσμίου πολέμου; Η απάντηση είναι, ότι ο συνδυασμός οικονομικής καινοτομίας και παγκόσμιας ενοποίησης είχε κάνει τον κόσμο να φαίνεται καθησυχαστικά ασφαλής.
Τα φανάρια στις αγορές ήταν πράσινα και όχι κόκκινα. Μέχρι την παραμονή τής καταστροφής. Εδώ μπορεί να υπάρχει ένα μάθημα και για την δική μας εποχή. Η πρώτη οικονομική παγκοσμιοποίηση χρειάστηκε μία γενιά, γιά να σχεδιαστεί. Όμως, διαλύθηκε μέσα σε λίγες μέρες και θα χρειαζόταν πάνω από μία γενιά, γιά να αποκατασταθούν οι ζημιές, που προκλήθηκαν από τα όπλα τον Αύγουστο τού 1914.
Ο Α΄παγκόσμιος πόλεμος έθεσε τέλος στην πρώτη εποχή τής παγκοσμιοποίησης. Μέχρι τα τέλη τής δεκαετίας τού 1960, η διεθνής οικονομία αδρανούσε. Κάποιοι τη θεωρούσαν νεκρή. Το 1944, οι σύμμαχοι συγκεντρώθηκαν, γιά να διαμορφώσουν μία νέα αρχιτεκτονική τού κόσμου. Το εμπόριο θα ήταν ελεύθερο, όμως οι κινήσεις κεφαλαίων θα υπάγονταν σε αυστηρούς κανόνες. Όταν τα χρήματα περνούσαν τα σύνορα θα πήγαιναν από κυβέρνηση σε κυβέρνηση.
Αυτή η νέα οικονομική τάξη θα είχε δύο φρουρούς, που δημιουργήθηκαν στην Ουάσινγκτον. Το Διεθνές Νομισματικό Ταμείο και τη Διεθνή Τράπεζα Ανοικοδόμησης και Ανάπτυξης, που αργότερα έγινε γνωστή ως Παγκόσμια Τράπεζα.
Ωστόσο, τη δεκαετία τού 1970, τεράστια ποσά χρημάτων συσσωρεύονταν από τους εξαγωγείς πετρελαίου τής Μέσης Ανατολής. Καθώς οι ιδιωτικοί τραπεζίτες ήθελαν να επανεπενδύσουν τα χρήματα ως δάνεια οι δύο φρουροί χαλάρωσαν τον έλεγχό τους. Η οικονομική παγκοσμιοποίηση ξαναγεννήθηκε. Η περιοχή, στην οποία οι τράπεζες επέλεξαν να δανείσουν τα πετροδολάρια φαινόταν να υπόσχεται τις καλύτερες αποδόσεις. Όχι για πρώτη φορά στην οικονομική ιστορία. Επίσης, παρουσίαζε και τους μεγαλύτερους κινδύνους.
Μέσα σε επτά χρόνια, η Λατινική Αμερική τετραπλασίασε τον δανεισμό από ξένους φτάνοντας σε ποσό πάνω από 315 δις δολάρια. Το 1982, το Μεξικό ανακοίνωσε, ότι πλέον δέν θα μπορούσε να εξυπηρετήσει τις δανειακές υποχρεώσεις του. Σύντομα, όλη η ήπειρος βρέθηκε στο χείλος τής χρεωκοπίας.
Δέν είχαν κανονιοφόρους, αλλά σε αντάλλαγμα νέων δανείων μπορούσαν να επιμείνουν, ώστε οι κυβερνήσεις τής λατινικής Αμερικής, να υιοθετήσουν οδυνηρά «προγράμματα αναδιάρθρωσης». Να επιβάλλουν δημοσιονομική πειθαρχία.
Για τους αμερικανούς οικονομολόγους αυτά τα προγράμματα ήταν λογικά. Όμως, δέν συμφωνούσαν όλοι. Για τους επικριτές τής παγκόσμιας οικονομίας οι δύο φρουροί τής μεταπολεμικής τάξης μεταμορφώνονταν σε οικονομικούς εκτελεστές. Είχαν ένα οικονομικό πιστόλι στον κρόταφο των κυβερνήσεων. Στήριζαν δικτάτορες και τα συμφέροντα τού αμερικανικού ιμπεριαλισμού. Κι αλλοίμονο σε όσους αντιστέκονταν στους εκτελεστές. Οι θεωρίες συνωμοσίας ανθούσαν στο κίνημα κατά τής παγκοσμιοποίησης. Σύμφωνα με μιά θεωρία, δύο ηγέτες τής λατινικής Αμερικής ο Χάιμε Ρόλντος τού Ισημερινού και ο Ομάρ Τορίχος τού Παναμά δολοφονήθηκαν, επειδή αντιστέκονταν στις απαιτήσεις τού ιμπεριαλισμού των Η.Π.Α..
Όμως, κάτι σε όλη αυτή την ιστορία συνωμοσίας Δ.Ν.Τ./Παγκόσμιας Τράπεζας εναντίον ηγετών τού κόσμου δέν βγάζει νόημα. Οι Η.Π.Α. δέν είχαν δανείσει και τόσα πολλά χρήματα σε Ισημερινό και Παναμά. Τη δεκαετία τού 1970, οι δύο χώρες ήταν υπεύθυνες μόνο γιά το 0,14% τού συνολικού ποσού δανείων, που είχαν δοθεί από τις Η.Π.Α.. Ούτε ήταν μεγάλοι πελάτες των Η.Π.Α.. Κάτω από το 0,4% των εξαγωγών των Η.Π.Α.. Δέν μού φαίνεται, ότι αξίζει να σκοτώσεις για χάρη τέτοιων μεγεθών. Η ιδέα δολοφονιών σχεδιασμένη από το Δ.Ν.Τ. είναι παρατραβηγμένη.
Πάντως, σε αυτή την νέα φάση στην ιστορία τής παγκοσμιοποίησης εμφανίστηκε ένα νέο και πιό αληθοφανές είδος οικονομικού εκτελεστή οπλισμένου με οικονομικά θανάσιμο όπλο. Τα αμοιβαία κεφάλαια. Οι άνθρωποι, που διαχειρίζονταν τα αμοιβαία κεφάλαια προκαλούσαν περισσότερο φόβο ακριβώς επειδή δέν χρειαζόταν να απειλήσουν με τη χρήση βίας γιά να πετύχουν αυτό που ήθελαν. Η χαρακτηριστική συνεισφορά τους στην παγκοσμιοποίηση ήταν το ότι την επιτάχυναν.
Ενώ η Παγκόσμια Τράπεζα δανείζει χρήματα σε χώρες γιά περιόδους ετών τα αμοιβαία κεφάλαια είναι πιθανό να βάλουν χρήματα μόνο γιά εβδομάδες ή ακόμη και μέρες. Κυρίαρχος των νέων οικονομικών εκτελεστών ήταν ο Τζορτζ Σόρος. Εβραίος τής Ουγγαρίας, με σπουδές στο Λονδίνο και έδρα στην Νέα Υόρκη, έφερε στην Παγκόσμια Οικονομία μιά νέα θεωρία οικονομικής συμπεριφοράς, που υπογράμμιζε την τάση για λάθη τής ανθρώπινης φύσης και την αστάθεια των χρηματοπιστωτικών αγορών.
«Οι πράξεις σας θα έχουν αθέλητες συνέπειες
οπότε το αποτέλεσμα δέν θα ανταποκρίνεται στις προσδοκίες σας.
Και αυτός είναι ο τρόπος με τον οποίο λειτουργούν οι σχέσεις γενικά».
οπότε το αποτέλεσμα δέν θα ανταποκρίνεται στις προσδοκίες σας.
Και αυτός είναι ο τρόπος με τον οποίο λειτουργούν οι σχέσεις γενικά».
Τζορτζ Σόρος
Σύμφωνα με τη θεωρία τού Σόρος περί αυτοπάθειας, οι αγορές είναι αδύνατον να είναι απόλυτα αποτελεσματικές πόσο μάλλον λογικές γιά τον από λόγο, ότι απλώς αντανακλούν την άγνοια και τις προκαταλήψεις -που είναι κυρίως παράλογες- εκατομμυρίων επενδυτών. Κατά την άποψη τού Σόρος είναι δεδομένο, ότι οι αγορές περνούν κύκλους ακμής και παρακμής, όπως και η ανθρώπινη διάθεση. Περνά περιόδους ευφορίας και απελπισίας.
Το Quantum Fund τού Σόρος έχει κερδίσει εκατομμύρια από τις ανοικτές πωλήσεις, ένα είδος συναλλαγής, στην οποία γίνεται δανεισμός μετοχών ή νομισμάτων, που πωλούνται γιά μελλοντική εκπλήρωση με βάση τον υπολογισμό, ότι η αξία τους θα πέσει. Οι μεγαλύτερες επιτυχίες του προήλθαν, επειδή μάντεψε σωστά τους χαμένους όχι τους κερδισμένους. Και οι μεγαλύτεροι από αυτούς δέχθηκαν τα πιό εντυπωσιακά κερδοσκοπικά πλήγματα στην ιστορία.
Στις 16 Σεπτεμβρίου 1992, όταν η βρετανική λίρα είχε σοβαρό πρόβλημα, παρακολουθούσα τον Σόρος να βγάζει συμβόλαιο γιά την Τράπεζα τής Αγγλίας. Είχα πειστεί, ότι οι κερδοσκόποι, όπως ο Σόρος, θα κέρδιζαν αν κατέληγαν σε αναμέτρηση με την βρετανική κυβέρνηση. Ήταν θέμα απλής αριθμητικής. Ένα τρις δολάρια, που έβγαινε κάθε μέρα σε ξένα χρηματιστήρια συναλλάγματος εναντίον των ταπεινών αποθεμάτων τού θησαυροφυλακίου της Βρετανίας.
Εκείνη την εποχή, η βρετανική λίρα συνδεόταν με το γερμανικό μάρκο μέσω τού ERM, τού Μηχανισμού Ευρωπαϊκών Συναλλαγματικών Ισοτιμιών. Καθώς τα επιτόκια τής Γερμανίας αυξάνονταν μετά την εξαιρετικά δαπανηρή επανένωση τής χώρας, έπρεπε να αυξηθούν και τα επιτόκια τής Βρετανίας πλήττοντας έτσι τους ιδιοκτήτες σπιτιών και τις επιχειρήσεις.
Ήμουν κι εγώ πεπεισμένος, ότι η λίρα έπρεπε να υποτιμηθεί αν και το μόνο, που είχαν να στοιχηματίσω, ήταν η αξιοπιστία μου. Εκείνο το βράδυ πήγα στην Όπερα γιά να δω τη «Δύναμη τού Πεπρωμένου» τού Βέρντι. Αποδείχθηκε απόλυτα κατάλληλη επιλογή. Στο διάλειμμα ανακοινώθηκε, ότι ο υπουργός Νόρμαν Λαμόντ είχε εμφανιστεί στο προαύλιο τού Υπουργείου Οικονομικών γιά να πει, ότι η Βρετανία αποχωρούσε από το ERM. Πανηγυρίσαμε όλοι μας.
«Η σημερινή ημέρα ήταν πολύ δύσκολη και ταραγμένη.
Κερδοσκοπικές ενέργειες εξακολουθούν να αναστατώνουν τον Μηχανισμό Ευρωπαϊκών Συναλλαγματικών Ισοτιμιών».
Νόρμαν Λαμόντ
Κερδοσκοπικές ενέργειες εξακολουθούν να αναστατώνουν τον Μηχανισμό Ευρωπαϊκών Συναλλαγματικών Ισοτιμιών».
Νόρμαν Λαμόντ
Ο Σόρος έβγαλε ένα δις δολάρια. Και αυτό ήταν μόλις το 14% των ετήσιων κερδών του. Την επιτυχία του την όφειλε σε ένα είδος προαισθήματος γιά το πώς θα κινούνταν το «ηλεκτρονικό κοπάδι» όμως, μερικές φορές, ακόμα και τα δικά του προαισθήματα είναι λανθασμένα. Τι θα γινόταν αν αντικαθιστούσαμε τα προαισθήματα με τα μαθηματικά; Ή αν μπορούσαμε να βρούμε έναν αλγεβρικό τύπο, που θα μπορούσε να εγγυηθεί αποδόσεις διψήφιων ποσοστών; Στην άλλη πλευρά τού οικονομικού γαλαξία, ένας τέτοιος τύπος είχε μόλις ανακαλυφθεί.
Καθώς η νέα εποχή παγκοσμιοποίησης αύξανε το εμπόριο και την ανάπτυξη, αύξανε και την ευαισθησία τής παγκόσμιας οικονομίας σε οικονομικούς κλυδωνισμούς, που μπορούσαν να εξαπλωθούν ραγδαία και σε όλο τον πλανήτη. Όμως, τι θα γινόταν αν ζούσαμε σε έναν τελείως διαφορετικό πλανήτη; Έναν πλανήτη χωρίς τις πολύπλοκες τριβές, που προκαλούνται από υποκειμενικούς και μερικές φορές παράλογους ανθρώπους; Έναν πλανήτη, όπου οι κάτοικοι θα απορροφούσαν όλες τις πληροφορίες και θα τις χρησιμοποιούσαν γιά να μεγιστοποιήσουν τα κέρδη; Όπου μέσα στην ένταση τής καθημερινής ζωής τα πάντα θα ήταν ήρεμα και προβλέψιμα;
Σε έναν τέτοιον τέλεια ελεγχόμενο και συνδεδεμένο κόσμο μιά απρόβλεπτη χρηματιστηριακή κατάρρευση θα ήταν τόσο συνηθισμένη όσο είναι και ένας ενήλικος με ύψος 50 εκατοστά. Θα συνέβαινε μόνο μιά φορά σε τέσσερα εκατομμύρια χρόνια συναλλαγών. Αυτόν τον πλανήτη φαντάστηκαν κάποιοι από τους πλέον λαμπρούς οικονομολόγους τής σύγχρονης εποχής.
Το 1993, δυό ιδιοφυίες στα μαθηματικά πήγαν στο Γκρίνουιτς τού Κονέκτικατ έχοντας μια σπουδαία ιδέα. Ο Μάιρον Σόουλς τού πανεπιστημίου τού Στάνφορντ είχε επινοήσει μιά επαναστατική νέα θεωρία γιά την τιμολόγηση των πραγμάτων με το όνομα «δικαίωμα προαίρεσης». Μαζί με τον Ρόμπερτ Μέρτον από το Χάρβαρντ ήταν οι πρώτοιQuants, μιά νέα γενιά κερδοσκόπων, που χρησιμοποιούσαν ανώτερα μαθηματικά, γιά να βγάλουν χρήματα. Από ένα μικρό γραφείο οργάνωσαν μιά παγκόσμια οικονομική επανάσταση.
Η ιδέα των Μέρτον και Σόουλς βασιζόταν στο συμβόλαιο δικαιώματος. Πάρτε γιά παράδειγμα μια μετοχή, που αξίζει 100 δολάρια σήμερα. Υποθέτω, ότι αυτή η μετοχή θα αξίζει 200 δολάρια σε έναν χρόνο. Δεν θα ήταν καλό να έχω το δικαίωμα να την αγοράσω με σημερινή τιμή σε έναν χρόνο; Αν έχω δίκιο θα βγάλω κέρδος Μάιρον Σόουλς και Ρόμπερτ Μέρτον. 100 δολάρια. Αν κάνω λάθος και τι έγινε; Ήταν μόνο ένα δικαίωμα. Το μόνο κόστος γιά εμένα είναι η τιμή τού δικαιώματος. Το μεγάλο ερώτημα είναι ποια θα έπρεπε να είναι αυτή η τιμή. Πέντε δολάρια; Δέκα δολάρια;
Η απάντηση βρισκόταν σε έναν μαγικό τύπο. Οι Quants αποκαλούν αυτόν τον τύπο «μαύρο κουτί». Ας κοιτάξουμε μέσα στο κουτί. Η πρόκληση γιά τους Μέρτον και Σόουλς ήταν πώς να τιμολογήσουν το δικαίωμα αγοράς μιάς μετοχής σε μια συγκεκριμένη ημερομηνία στο μέλλον λαμβάνοντας υπ΄όψη την απρόβλεπτη κίνηση τής τιμής τής μετοχής στο ενδιάμεσο διάστημα. Προσδιορίστε την τιμή με ακρίβεια αντί να βασίζεστε σε εικασίες και τότε θα σας αξίζει ο τίτλος του «πυρηνικού επιστήμονα».
Οι Quants δέν είχαν τέτοιο πρόβλημα.
Γιά να βγάλουν χρήματα από αυτό έπρεπε οι αγορές να είναι γεμάτες ανθρώπους, που δέν είχαν ιδέα γιά την τιμολόγηση των μετοχών.
Τα πρώτα δύο χρόνια η εταιρεία των Μέρτον και Σόουλς, η Long Term Capital Management έβγαλε τεράστια ποσά πουλώντας δικαιώματα, που δέν ασκούνταν ποτέ, επειδή οι αγοραστές είχαν μαντέψει λάθος, ενώ η εταιρεία σωστά. Επίσης, αγόρασε τίτλους όλων των ειδών, που οι «πυρηνικοί επιστήμονες» θεωρούσαν, ότι ήταν υποτιμημένοι. Οι πωλητές πολυτελών αυτοκινήτων στο Γκρίνουιτς τα πήγαιναν περίφημα.
Ομολογουμένως, γιά να παραχθούν αυτές οι τεράστιες αποδόσεις η Long Term έπρεπε να δανείζεται. Αυτά τα επιπλέον χρήματα τής επέτρεψαν να στοιχηματίζει περισσότερα από τα χρήματα, που διέθετε. Τον Αύγουστο τού 1997, το κεφάλαιο ήταν κάτω από 7 δις δολάρια, αλλά τα περιουσιακά στοιχεία, που είχαν αποκτηθεί με δανεισμό, έφταναν τα 126 δις. Θα πιστεύατε, ότι δύο πανεπιστημιακοί, όπως ο Μέρτον και ο Σόουλς, θα πανικοβάλλονταν από το πελώριο χρέος. Δέν έγινε έτσι. Σύμφωνα με τον μαγικό μαθηματικό τύπο τους δέν υπήρχε κανένας κίνδυνος από τον τόσο υψηλό δανεισμό.
Αν μη τι άλλο, η Long Term ακολουθούσε πολλές, θεωρητικά άσχετες μεταξύ τους στρατηγικές συναλλαγής. Περίπου εκατό με πάνω από 7.600 διαφορετικές τοποθετήσεις. Μιά από αυτές μπορούσε να πάει στραβά, ίσως δύο. Όμως, δέν γινόταν όλα τα στοιχήματα να πάνε στραβά ταυτόχρονα.
Η Long Term συναλλασσόταν σε αγορές σε όλο τον κόσμο όμως, η μεγαλύτερη δραστηριότητα τής εταιρείας ήταν η πώληση δικαιωμάτων στα αμερικάνικα και ευρωπαϊκά χρηματιστήρια. Δικαιώματα, που θα εξαργυρώνονταν αν μελλοντικά γινόταν μεγάλες μεταβολές των τιμών προς τα πάνω ή προς τα κάτω.
Εκείνη την εποχή, οι υψηλές τιμές, τις οποίες έπιαναν τα δικαιώματα, έδειχναν, ότι οι αγορές θα γίνονταν ιδιαίτερα ευμετάβλητες. Όμως, η Long Term πίστευε, ότι αυτό ήταν λάθος. Σύμφωνα με τους υπολογισμούς της, η μεταβλητότητα των αγορών θα έφθινε. Και αυτό σήμαινε, ότι θα ήταν λίγες και οι πιθανότητες να ασκήσουν οι επενδυτές τα δικαιώματά τους. Έτσι, η Long Term συσσώρευσε δικαιώματα και πουλούσε φθηνά.
Σας φαίνεται ριψοκίνδυνο; Εκτιμούσαν, ότι η πιθανότητα χρεωκοπίας ήταν μία στις 10 στην 24η δύναμη. Με άλλα λόγια, ουσιαστικά μηδενική. Ήταν σαν όντως να βρισκόταν σε άλλον πλανήτη. Μακριά από τα εγκόσμια σκαμπανεβάσματα των επίγειων αγορών.
Τον Οκτώβριο τού 1997, σα να ήθελαν να αποδείξουν,
ότι η Long Term ήταν ο απόλυτος εγκέφαλος, απέμειναν στους Μέρτον και Σόουλς το βραβείο Νόμπελ Οικονομικών Επιστημών.
Φαινόταν, ότι η διανόηση είχε θριαμβεύσει επί τής διαίσθησης σαν η επιστήμη να είχε θριαμβεύσει επί τού κινδύνου. Εξοπλισμένοι με το μαγικό μαύρο κουτί τους οι εταίροι τής Long Term φαίνονταν έτοιμοι να βγάλουν χρήματα περισσότερα κι από όσα θα φανταζόταν ακόμα και ο Σόρος. Και τότε, το καλοκαίρι τού 1998, όταν κάθε διαχειριστής αμοιβαίου θα έπρεπε να παίζει με την θαλαμηγό του, συνέβη κάτι, που απείλησε να τινάξει στον αέρα το μαύρο κουτί των κατόχων τού Νόμπελ. Η πραγματικότητα άρχισε να «παρεκτρέπεται».
Στην εξέλιξη, οι εξαφανίσεις προκαλούνται από εξωτερικά πλήγματα, όπως ο αστεροειδής, που έπεσε στη Γη. Την Δευτέρα 17 Αυγούστου 1998, ένας γιγαντιαίος αστεροειδής έπεσε στον πλανήτη Οικονομία και, τι έκπληξη, έπληξε την άλλη άκρη τού κόσμου μιά ιδιαίτερα αναξιόπιστη, αναδυόμενη αγορά. Αποδυναμωμένη από τις πολιτικές διαταραχές η μείωση των εσόδων από το πετρέλαιο και την αποτυχημένη ιδιωτικοποίηση, το άρρωστο ρωσικό οικονομικό σύστημα κατέρρευσε. Η απελπισμένη ρωσική κυβέρνηση αναγκάστηκε να κηρύξει στάση πληρωμών εντείνοντας την αστάθεια στο παγκόσμιο οικονομικό σύστημα. Τα χρηματιστήρια σημείωσαν κατακόρυφη πτώση.
Θυμάστε τα φθηνά δικαιώματα, που είχε πουλήσει η Long Term με βάση την πρόβλεψή της γιά περιορισμένες μεταβολές; Αυτά, που πίστευε, πως δέν θα ασκούσε κανείς; Τώρα, το έκαναν πολλοί. Οι Quants είχαν προβλέψει, ότι ήταν απίθανο να χάσουν πάνω από 35 εκατομμύρια δολάρια μέσα σε μόνο μία ημέρα. Την Παρασκευή 21 Αυγούστου έχασε 550 εκατομμύρια δολάρια, το 15% ολόκληρου τού κεφαλαίου της. Αυτό, σύμφωνα με τα μοντέλα κινδύνου τής Long Term, ήταν κάτι αδύνατο να συμβεί. Οι χρηματιστές τού Γκρίνουιτς κοιτούσαν αποσβολωμένοι τις οθόνες. Δέν ήταν δυνατόν να συμβαίνει. Όμως, συνέβαινε.
Στο τέλος τού μήνα, η Long Term είχε πέσει κατά 45%. Η μόνη πιθανότητα επιβίωσης ήταν να βρεθεί ένας χρηματοπιστωτικός λευκός ιππότης γιά να την σώσει. Και ο πιό δυνατός ιππότης δέν ήταν άλλος από τον Τζορτζ Σόρος. Ήταν η απόλυτη ταπείνωση. Οι Quants από τον πλανήτη Οικονομία να εκλιπαρούν γιά βοήθεια τον προφήτη τής παράλογης αυτοπάθειας, ο οποίος όμως, θεώρησε, ότι ήταν πολύ επικίνδυνο και δέν είχε αρκετά κεφάλαια. Απαιτείτο η συντονισμένη δράση όλων των τραπεζών, γιά να σωθεί η Long Term.
Και αυτό ακριβώς έγινε. Φοβούμενοι, ότι η πτώση τής Long Term θα προκαλούσε γενική κατάρρευση, η Ομοσπονδιακή Τράπεζα τής Νέας Υόρκης έσπευσε να προσφέρει πολλά δισεκατομμύρια δολάρια από 14 τράπεζες τής Γουόλ Στρίτ.
Μα τι είχε συμβεί; Γιατί ο Σόρος είχε δίκιο και οι εγκέφαλοι τής Long Term είχαν κάνει τέτοιο λάθος; Κατά πρώτο, δέν υπήρχε πλανήτης Οικονομία. Μόνο ο πλανήτης Γη, όπου ζουν άνθρωποι με συναισθήματα και ψυχολογία πανικού. Ωστόσο, υπήρχε κι άλλος λόγος γιά την αποτυχία τής Long Term. Τα μοντέλα κινδύνου εργάζονταν μόνο με μοντέλα 5ετίας. Αν είχε ερευνήσει 11 χρόνια πίσω στο παρελθόν θα είχε εντοπίσει το χρηματιστηριακό κραχ τού 1987 κι αν είναι πάει 80 χρόνια πίσω, θα είχε εντοπίσει την μεγάλη στάση πληρωμών τής Ρωσίας μετά την επανάσταση τού 1917.
Γιά να το πούμε απλά, οι νικητές τού βραβείου Νόμπελ γνώριζαν αρκετά μαθηματικά, αλλά καθόλου καλή ιστορία. Είχαν συλλάβει την όμορφη θεωρία τού πλανήτη Οικονομία, αλλά όχι την δυσάρεστη πραγματικότητα τού πλανήτη Γη. Και γιʼ αυτό η Μακροπρόθεσμη Διαχείριση Κεφαλαίου έγινε Βραχυπρόθεσμη Κακοδιαχείριση Κεφαλαίου.
Το μεγάλο ερώτημα είναι αν μιά τέτοια κρίση μπορεί να επαναληφθεί σήμερα. Μόνο, που τώρα να αφορά, πάρα πολλά αμοιβαία και σε τόσο μεγάλη κλίμακα, ώστε να μην υπάρχει τρόπος διάσωσης. Η απάντηση δέν βρίσκεται σε έναν άλλο πλανήτη, αλλά στην άλλη άκρη αυτού τού πλανήτη.
Για κάποιους, η οικονομική ιστορία αφορά το παρελθόν. Είναι αρχαία ιστορία, όπως η ιστορία τής αυτοκρατορικής Κίνας. Μερικοί νεαροί χρηματιστές δέν θυμούνται καν τις ασιατικές κρίσεις τού 1997-1998. Αν βγήκαν στην αγορά μετά το 2000, τότε έζησαν επτά χρόνια αφθονίας. Τα χρηματιστήρια σημείωσαν άνοδο, όπως και οι αγορές ομολόγων, αγαθών και παραγώγων. Στην ουσία, όλες οι αγορές σημείωσαν άνοδο. Το ίδιο συνέβη και με τις αγορές προιόντων, που έχουν ζήτηση, όταν τα μπόνους είναι μεγάλα. Όπως το παλιό Μπορντό. Και οι πολυτελείς θαλαμηγοί.
Όμως, αυτά τα χρόνια τής ανόδου ήταν και χρόνια μυστηρίου. Διότι οι αγορές σημείωναν άνοδο σε εποχή ανόδου των επιτοκίων, τεράστιων ελλειμμάτων εμπορικών ισοζυγίων και κλιμακούμενου πολιτικού κινδύνου. Η εξήγηση τού φαινομενικά παράδοξου βρισκόταν στην Κίνα.
θα δείτε μιά από τις τριάντα γέφυρες, Τσονγκ Τσινγκ.που κατασκευάζονται αυτή την στιγμή.
Κι έναν από τους δέκα σιδηροδρόμους. Παντού υπήρχαν χωράφια μέχρι πριν από έξι μήνες τότε, που άρχισε η κατασκευή γραφείων εκατομμυρίων τετραγωνικών μέτρων. Στόχος είναι να γίνει η πόλη οικονομική πρωτεύουσα τής δυτικής Κίνας. Αν συνεχίσουν με αυτόν τον ρυθμό θα γίνει οικονομική πρωτεύουσα τού κόσμου.
Χάρη σε ανάπτυξη σαν κι αυτή στην Κίνα υπάρχουν 345.000 εκατομμυριούχοι σε δολάρια. Και πάνω από 100 δισεκατομμυριούχοι. Η Κίνα όχι μόνο άφησε πίσω της την εποχή τής αποικιοκρατίας, αλλά η πιό γρήγορα αναπτυσσόμενη οικονομία στον κόσμο έχει καταφέρει και να αποφύγει τις κρίσεις, που εμφανίζονται σε άλλες αναδυόμενες αγορές.
Ένας λόγος γιά την άνοδο τής Κίνας χωρίς κρίσεις είναι το ότι οι περισσότεροι κινέζοι επενδυτές δέν χρηματοδοτούνται από ξένους, αλλά από τις οικονομίες τής Κίνας. Έχουν γίνει ξένες επενδύσεις, αλλά αυτές γίνονται απ΄ευθείας με τη μορφή εργοστασίων γιά παράδειγμα, που δέν μπορούν να ρευστοποιηθούν και να φύγουν σε περίπτωση κρίσης.
Οι οικονομίες τής Κίνας είναι τόσο μεγάλες τα τελευταία χρόνια, ώστε βοήθησαν την παγκοσμιοποίηση να κάνει στροφή 180 μοιρών. Πριν, οι πλούσιοι αγγλόφωνοι ήταν αυτοί, που δάνειζαν χρήματα στη φτωχή ασιατική περιφέρεια. Όμως, τώρα, οι κινέζοι είναι αυτοί, που δανείζουν χρήματα στους πλούσιους αμερικανούς. Καλώς ήλθατε στη νέα και παράξενη υβριδική χώρα τής Κίνας και της Αμερικής. Εγώ την αποκαλώ Κιμερική.
Εκατοντάδες κάτοικοι τής Τσονγκ Τσινγκ έρχονται σε ένα εκπληκτικό μέρος, το Νοτιοδυτικό Χρηματιστήριο, γιά να γευματίσουν, να παίξουν πινγκ πονγκ και να επενδύσουν ή ίσως να τζογάρουν τις οικονομίες τους στο χρηματιστήριο. Να τι καθορίζει σήμερα την κινέζικη οικονομία. Τι καθορίζει όλο και πιό πολύ την παγκόσμια οικονομία. Οι κινέζοι επενδυτές, που προσπαθούν να αποφασίσουν τι να κάνουν τις άφθονες οικονομίες τους. Μετά από χρόνια αστάθειας, τα κινέζικα νοικοκυριά αποταμιεύουν μεγάλο μερίδιο τού αυξανόμενου εισοδήματός τους σε έντονη αντίθεση με τους αμερικανούς, που αυτόν τον καιρό δέν αποταμιεύουν καθόλου.
Είναι τόσο μεγάλες οι αποταμιεύσεις των κινέζων, ώστε για πρώτη φορά εδώ και αιώνες τα κεφάλαια δέν ρέουν από τη Δύση στην Ανατολή, αλλά από την Ανατολή προς την Δύση. Και η ροή είναι τεράστια.
Το 2007, οι Η.Π.Α. χρειάστηκε να δανειστούν 800 δις δολάρια από τον υπόλοιπο κόσμο. Δηλαδή, 4 δις δολάρια κάθε εργάσιμη ημέρα. Αντίθετα, η Κίνα είχε πλεόνασμα, που ισοδυναμούσε με πάνω από το 1/4 τού αμερικανικού ελλείμματος. Και με μεγάλο μέρος αυτού τού πλεονάσματος κατέληξε να χορηγηθεί ως δάνειο στις Η.Π.Α. Ουσιαστικά, η Λαϊκή Δημοκρατία τής Κίνας έγινε ο τραπεζίτης των Ηνωμένων Πολιτειών.
Μπορεί να φαίνεται λίγο παράξενο. Ο μέσος αμερικανός έχει εισόδημα περίπου 44.000 δολαρίων το χρόνο. Ενώ ο μέσος κινέζος, παρά τους 100 δισεκατομμυριούχους τής χώρας και τα ευδιάκριτα σημάδια πλούτου στην Τσονγκ Τσινγκ, βγάζει περίπου 2.000. Οπότε, γιατί ο δεύτερος να δανείσει χρήματα στον πρώτο, που είναι σχεδόν 22 φορές πιό πλούσιος;
Να, πώς λειτουργεί το πράγμα: Μέχρι πρόσφατα, η Κίνα πίστευε, ότι ο καλύτερος τρόπος γιά να βρει δουλειά ο τεράστιος πληθυσμός της ήταν η εξαγωγή προιόντων στους σπάταλους καταναλωτές των Η.Π.Α.. Γιά να εξασφαλισθεί, ότι οι εξαγωγές θα ήταν ακαταμάχητα φτηνές η Κίνα σταμάτησε την ενίσχυση τού νομίσματός της έναντι τού δολαρίου αγοράζοντας δισεκατομμύρια δολάρια στις παγκόσμιες αγορές. Και μέχρι πρόσφατα, αυτό φαινόταν, ότι ωφελούσε και την Αμερική.Στην Αμερική, ο καλύτερος τρόπος διατήρησης τής ευημερίας είναι η εισαγωγή φθηνών κινέζικων προιόντων και η πώλησή τους σε υπερκαταστήματα. Γιά εταιρείες σαν την Wal Mart, οι εισαγωγές από την Κίνα είναι τρόπος να αποκομίζουν τεράστια κέρδη από τη φθηνή κινέζικη εργασία. Μόνο το 2006, η Wal Mart εισήγαγε προιόντα αξίας 9 δις δολαρίων όμως, ταυτόχρονα, πουλώντας ομόλογα πολλών δισεκατομμυρίων δολαρίων στη Λαϊκή Τράπεζα τής Κίνας, οι Ηνωμένες Πολιτείες κατάφεραν να απολαύσουν χαμηλότερα επιτόκια. Είναι αυτό, που αποκαλούν στις οικονομικές σχολές, συμφωνία, με την οποία βγαίνεις έτσι κι αλλιώς κερδισμένος. Αυτή είναι η υπέροχη διπλή χώρα τής «Κιμερικής». Είναι υπεύθυνη γιά το 33% τής παγκόσμιας οικονομικής παραγωγής και γιά πάνω από τη μισή παγκόσμια ανάπτυξη τα τελευταία χρόνια.
Η Κιμερική έμοιαζε με ιδανικό γάμο. Οι ανατολικοί κιμερικανοί αποταμίευαν και οι δυτικοί κιμερικανοί ξόδευαν. Όμως, υπήρχε μιά παγίδα. Όσο περισσότερο ήθελε η Κίνα να δανείζει τις Ηνωμένες Πολιτείες τόσο περισσότερο ήθελαν οι αμερικανοί να δανείζονται. Με άλλα λόγια, η Κιμερική ήταν η βασική αιτία τής πλημμύρας νέων δανείων, ομολόγων και παραγώγων, που σάρωσε τον πλανήτη Οικονομία μετά το 2000. Αυτή με τη σειρά της, ήταν η βασική αιτία, που η αγορά ενυπόθηκων δανείων των Η.Π.Α. είχε τόσα χρήματα το 2006, ώστε δίνονταν χρήματα σε ανθρώπους, που δέν είχαν εισόδημα, δουλειά και περιουσιακά στοιχεία. Τους «νίντζα».
Δέν είναι, ότι η κρίση στην αγορά των ενυπόθηκων δανείων το 2007 ήταν δύσκολο να προβλεφθεί. Μήνες πριν την εκδήλωσή της βρισκόμουν στο Τενεσί και στο Μίτσιγκαν και είδα πώς τα φτωχά νοικοκυριά κατευθύνονταν στην κατάσχεση. Πολύ δυσκολότερη ήταν η πρόβλεψη, τού ότι ένας κλυδωνισμός σε μιά αναδυόμενη αγορά της Αμερικής θα προκαλούσε οικονομικό σεισμό σε ολόκληρο τον κόσμο.
Δέν πρόβλεψαν πολλοί, ότι η αδυναμία αποπληρωμής στεγαστικών θα συγκλόνιζε τον κόσμο τόσο πολύ, ώστε μιά βρετανική τράπεζα να υποστεί καταστροφή γιά πρώτη φορά από το 1866 και να καταλήξει να εθνικοποιηθεί. Ή ότι ένα από τα μεγαλύτερα ονόματα των τραπεζικών επενδύσεων στις Η.Π.Α., η Lehman Brothers θα χρεωκοπούσε. Και δέν είδαν πολλοί, ότι καθώς οι τράπεζες άρχιζαν να σημειώνουν ζημιές δισεκατομμυρίων, ο διατραπεζικός δανεισμός θα έπαυε, κάτι, που οδήγησε το Υπουργείο Οικονομικών των Η.Π.Α. να προτείνει σχέδιο διάσωσης αξίας 700 δις δολαρίων γιά το σύνολο τού οικονομικού συστήματος.
Κοιτάζω γύρω μου στους δρόμους τού Χονγκ Κονγκ και δέν βλέπω σημάδια ύφεσης εδώ. Μήπως το κινέζικό μισό τής Κιμερικής χωρίστηκε από το αμερικάνικο μισό;
Η ιδέα, ότι η Κίνα μπορεί να υποχωρήσει αλώβητη από την αμερικάνικη κρίση είναι σίγουρα δελεαστική. Παρά την μείωση των εξαγωγών μετά το χτύπημα τής κρίσης στην Δύση και το κραχ τού χρηματιστηρίου, η ανοδική εσωτερική ζήτηση φαίνεται, πως θα διατηρήσει σε τροχιά ανάπτυξης την κινέζικη οικονομία με ρυθμό τουλάχιστον 8% ετησίως.
Όμως, μην ξεχνάτε. Έχουμε ξαναβρεθεί εδώ. Πριν από 100 χρόνια, κατά την πρώτη εποχή παγκοσμιοποίησης, πολλοί επενδυτές πίστευαν, ότι υπήρχε παρόμοια συμβιωτική σχέση ανάμεσα στο οικονομικό κέντρο τού κόσμου, δηλαδή τη Βρετανία και την πιό δυναμική βιομηχανική οικονομία τής Ευρώπης. Εκείνη η οικονομία ήταν τής Γερμανίας. Και η διάλυση τής σχέσης κατέληξε σε πόλεμο. Όπως και πριν το 1914, υπάρχει μιά λεπτή γραμμή, που χωρίζει τη συμβίωση από τον ανταγωνισμό και τη σύγκρουση.
Σύμφωνα με μιά εκτίμηση, το Α.Ε.Π. τής Κίνας μπορεί να ξεπεράσει αυτό των Η.Π.Α.. Τότε, όπως λένε μερικοί επικριτές τού ελεύθερου εμπορίου, δέν θα απομείνει τίποτα από την αμερικάνικη βιομηχανία. Και όσο επιδεινώνεται η κατάσταση στις Ηνωμένες Πολιτείες τόσο πιό δυνατά θα εκφράζονται αυτά τα παράπονα.
Μια μέρα σαν την σημερινή, που το χρηματιστήριο τού Χονγκ Κονγκ σημειώνει κάθετη πτώση, μπαίνεις στον πειρασμό να αναρωτηθείς αν κάτι θα μπορούσε να προκαλέσει διάλυση τής παγκοσμιοποίησης όπως αυτή, που συνέβη το 1914. Η προφανής απάντηση είναι η σύγκρουση μεταξύ Η.Π.Α. και Κίνας γιά το εμπόριο, την Ταϊβάν, το Θιβέτ ή άλλη απρόβλεπτη αιτία διαμάχης.
Αυτό που αρχίζει σαν ανταγωνισμός γιά ολυμπιακά μετάλλια ίσως καταλήξει σε μάχη γιά δολάρια αν οι κινέζοι αποφασίσουν μιά μέρα να διακόψουν την πίστωση στην αμερικάνικη αυτοκρατορία. Ίσως, όπως δείχνει το όνομά της η Κιμερική, να μην είναι τίποτε άλλο από Χίμαιρα, το τέρας των αρχαίων μύθων, που ήταν λιοντάρι, κατσίκα και δράκος.
Μιά σύγκρουση Κίνας και Αμερικής μπορεί να φαίνεται αδύνατη, αλλά οι μεγάλες κρίσεις συμβαίνουν τόσο σπάνια, ώστε δέν τις θυμούνται οι άνθρωποι, που σήμερα διαχειρίζονται εταιρείες, τράπεζες και κεφάλαια. Το ότι όλοι οι κύκνοι, που έχετε δει, είναι λευκοί δέν σημαίνει, ότι δέν υπάρχουν μαύροι.
Ο σημερινός κόσμος τής οικονομίας είναι αποτέλεσμα τεσσάρων χιλιετιών οικονομικής εξέλιξης. Όμως, παρά την πολυπλοκότητα και την άνευ προηγουμένου διαφοροποίηση τού χρηματοπιστωτικού συστήματος ο πλανήτης Οικονομία παραμένει ευάλωτος, όπως πάντα, στο παμπάλαιο πρόβλημα τής ανόδου και τής πτώσης, τής παράλογης ευθυμίας και τής μανιοκατάθλιψης. Ίσως όλη αυτή η πολυπλοκότητα να έχει αυξήσει το πόσο ευάλωτοι είμαστε στις κρίσεις. Επί τέσσερις χιλιάδες χρόνια, από την αρχαία Μεσοποταμία έως την σύγχρονη Κίνα η άνοδος τού χρήματος αποτελεί βασικό παράγοντα τής ανθρώπινης προόδου. Μιά εκπληκτική ιστορία καινοτομίας, μεσολάβησης και ενοποίησης, που συνεισέφεραν τα μέγιστα γιά να ξεφύγουμε από την επιβίωση μέσω τής γεωργίας.
Όμως, ο πλανήτης Οικονομία δέν μπορεί να ξεφύγει από τη βαρύτητα τού πλανήτη Γη, διότι τα μαθηματικά δέν λαμβάνουν ολοκληρωτικά υπ΄όψη τον ανθρώπινο παράγοντα. Την τάση μας να υποτιμούμε την πιθανότητα ύπαρξης μαύρων κύκνων. Την τάση μας να στρεφόμαστε από την ευφορία στην απελπισία. Την χρόνια ανικανότητά μας να διδαχθούμε από την ιστορία.
Να γιατί η πορεία τής οικονομικής ιστορίας, όπως και τού πιό ανθρώπινου συναισθήματος, τής αγάπης, δέν είναι ποτέ ομαλή και ούτε πρόκειται να γίνει ποτέ. Ούτε καν εδώ, στη μαγική και ενδεχομένως μυθική χώρα τής Κιμερικής.
Σημείωση:
Το παραπάνω κείμενο αποτελείται
από εκτεταμένα απομαγνητοφωνημένα αποσπάσματα
από την ταινία τού Νiall Fergusοn
«Τhe Αscent οf Μοney», παραγωγής: Channel 4.
από εκτεταμένα απομαγνητοφωνημένα αποσπάσματα
από την ταινία τού Νiall Fergusοn
«Τhe Αscent οf Μοney», παραγωγής: Channel 4.
Πηγή Ελεύθερη Ερεύνα